Με ένα από αυτά τα ατμόπλοια, το Djemnah, της γαλλικής εταιρείας Messageries Maritimes ξεκίνησε ο Émile Deschamps το ταξίδι του από την Μασσαλία στις 22 Οκτωβρίου 1892. Μετά από είκοσι τρεις μέρες, στις 14 Νοεμβρίου, αποβιβάστηκε στην Λάρνακα.
«Η πρώτη εντύπωση είναι θλίψη», σημειώνει στο ημερολόγιό του.

Η αρχική του απογοήτευση, όμως, δεν στάθηκε εμπόδιο στο να προχωρήσει αμέσως στην περιήγησή του στο νησί. Κατέλυσε στην Λάρνακα «σε ένα καλύβι που θυμίζει παλιά αγροικία της Νότιας Γαλλίας» και χρησιμοποιώντας το σπίτι αυτό ως βάση περιέρχεται όλες τις επαρχίες της Κύπρου παραμένοντας αρκετό χρόνο σε κάθε πόλη και στα περισσότερα χωριά και μοναστήρια της.

Αποψη της Λάρνακας
(Οπως την είδε από το ατμόπλοιο ο Γάλλος περιηγητής στις 14 Νοεμβρίου 1892)

Ο Émile Deschamps είναι ο πρώτος Γάλλος περιηγητής που επισκέπτεται την Κύπρο μετά την άφιξη των Άγγλων και ο πρώτος που συγγράφει βιβλίο αποκλειστικά για το νησί στα γαλλικά. Σε αντίθεση με άλλα ταξιδιωτικά βιβλία, το κείμενό του είναι χρήσιμο από πολλές απόψεις αφού είναι περισσότερο αντικειμενικός στις διαπιστώσεις και τις παρατηρήσεις του από άλλους συγγραφείς, κυρίως Άγγλους. Δεν ασχολείται με την πολιτική και τα θέματα που σχετίζονται με την αποικιακή κυβέρνηση τον αφήνουν παντελώς αδιάφορο. Δεν τον ενδιαφέρει να ανακαλύψει ή να αγοράσει αρχαιότητες περιοριζόμενος στην καταγραφή αρχαίων επιγραφών που συγκεντρώνει για να τις παρουσιάσει στην Ακαδημία Επιγραφών και Γραμμάτων.

Το ύφος του είναι γλαφυρό και παραστατικό. Διαθέτει οξυδέρκεια και παρατηρητικότητα που τον βοηθά να καταγράψει αυτά που βλέπει και βιώνει κατά την παραμονή του στο νησί. Εναλλάσσοντας το παρόν με το παρελθόν, και διαθέτοντας χιούμορ περιγράφει τις καταστάσεις που αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νησί.

Η ζωή και το έργο του συγγραφέα

Ο Émile Deschamps γεννήθηκε στην Μασσαλία της Νοτίου Γαλλίας το 1857 από μικροαστική οικογένεια. Δεν γνωρίζουμε κάτι σχετικό με την παιδική του ηλικία ούτε τις πανεπιστημιακές σπουδές του παρά μόνο ότι φοίτησε σε ιατρική σχολή. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως στρατιωτικός γιατρός στο Γαλλικό Ναυτικό και το 1885 τον βρίσκουμε να υπηρετεί στο πεζικό με το βαθμό του λοχαγού στα Νησιά Ουάλλις του Νότιου Ειρηνικού, προτεκτοράτο της Γαλλίας από το 1842. Την ίδια χρονιά δημοσιεύει το πρώτο του άρθρο σχετικά με τα νησιά αυτά στο δημοφιλές ταξιδιωτικό περιοδικό Le Tour du Monde.
Πιθανόν με την ιδιότητα του στρατιωτικού γιατρού να υπηρέτησε και σε άλλα μέρη που ανήκαν ή προστατεύονταν από την Γαλλία και να πραγματοποίησε κάποια ταξίδια υπηρετώντας σε πλοία του Γαλλικού Ναυτικού. Τα ταξίδια αυτά επηρέασαν σημαντικά τη ζωή του. Γεμάτος δίψα για περιπέτεια επέλεξε να παραιτηθεί από στρατιωτικός γιατρός, να μην κάνει οικογένεια και να αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην εξερεύνηση άγνωστων χωρών και τόπων.
Με την οικονομική στήριξη της Γεωγραφικής Εταιρείας της Μασσαλίας τέθηκε επικεφαλής αποστολών σε διάφορες χώρες κυρίως της Μέσης και της Άπω Ανατολής. Στη συνέχεια έζησε επί μακρόν στην Κεϋλάνη συγγράφοντας και το πρώτο του βιβλίο για τη χώρα αυτή. Ακολούθησε το ταξίδι και η παραμονή του στην Κύπρο μεταξύ 1892 και 1894. Μετά από κάποια ταξίδια στην Ασία εγκαταστάθηκε στην Σαγκάη όπου εργάστηκε μέχρι το 1902 ως ανταποκριτής της εφημερίδας Revue de l'Extrême-Orient (Επιθεώρηση της Άπω Ανατολής), δημοσιεύοντας πολλά και ποικίλα άρθρα.
Χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, ξέρουμε ότι κάπου μεταξύ 1903 και 1905 ο Deschamps μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου έζησε και εργάστηκε τουλάχιστον μέχρι το 1912 ως ανταποκριτής εφημερίδων. Παράλληλα όμως συνέχισε τα ταξίδια και τις περιηγήσεις του στην Νέα Ήπειρο αποτέλεσμα των οποίων ήταν η δημοσίευση πολλών σχετικών άρθρων και η συγγραφή του βιβλίου του Les femmes d’Oncle Sam. Carnet d'un voyageur.
Τα ίχνη του χάνονται ξαφνικά το 1913. Ήταν όμως ήδη πενήντα έξι χρονών, ηλικιωμένος για την εποχή εκείνη και έτσι όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά. Ίσως αποφάσισε να σταματήσει τα ταξίδια του και να αποσυρθεί ζώντας ήσυχα κάπου στην πατρίδα του, πράγμα όμως που δεν το θεωρώ πιθανό αφού ένα τέτοιο ανήσυχο πνεύμα θα συνέχιζε τουλάχιστον να αρθρογραφεί και να δίνει διαλέξεις σε Γεωγραφικές Εταιρείες και ταξιδιωτικές λέσχες. Δεν αποκλείεται να έφυγε ξαφνικά από τη ζωή χωρίς να προλάβει να επισκεφτεί όλα τα μέρη που ίσως επιθυμούσε, έχοντας όμως κάνει λίγο-πολύ το γύρο του κόσμου.
O Émile Deschamps έγραψε πέντε βιβλία με το γενικό υπότιτλο Από το ημερολόγιο ενός ταξιδιώτη, που αφορούσαν στα ταξίδια του στην Κεϋλάνη, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Ανατολή και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δημοσίευσε επίσης πολλά άρθρα σε διακεκριμένα περιοδικά της εποχής που αναφέρονταν στα ταξίδια, τις περιηγήσεις, τις εξερευνήσεις και τις εμπειρίες του σε πολλές χώρες.

Η γιορτή του Κατακλυσμού στη Λάρνακα το 1878



«Η 29η Μαΐου αντιστοιχεί εφέτος στην πεντηκοστή ημέρα μετά το ελληνικό Πάσχα, στην Πεντηκοστή, που οι ντόπιοι ονομάζουν Κατακλυσμό.

Η γιορτή γίνεται στην Πάφο και στην Λάρνακα και μόλις εδώ και λίγα χρόνια, στην Λεμεσό και στην Αμμόχωστο αφού οι δύο αυτές πόλεις δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να επωφεληθούν από ένα έθιμο, που έφερνε καλά έσοδα στο τοπικό εμπόριο. Αυτή τη χρονιά η γιορτή πέφτει σε ακατάλληλη στιγμή, γιατί οι χωρικοί βρίσκονται στα χωράφια για τη συγκομιδή και η προσέλευση είναι μικρότερη από άλλες χρονιές. Εντούτοις μπορούμε να υπολογίσουμε στις τρεις με τέσσερις χιλιάδες τους αγρότες που εγκατέλειψαν τις πεδιάδες της Μεσαορίας και τις πλαγιές του Ολύμπου. Από παντού έφθασε κόσμος, οι πιο πολλοί όμως ήλθαν από τις εγγύτερες περιοχές, γιατί ο χρόνος είναι πολύτιμος στους φτωχούς ανθρώπους και τα ταξίδια με αδύναμα ζώα χρονοβόρα. Εδώ μπορεί κανείς να δει συγκεντρωμένο τον πλούτο και τη φτώχεια.
Η γιορτή, που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα πανηγύρι, γίνεται στο δεύτερο μέρος του δρόμου που είχαμε ακολουθήσει όταν πρωτοφτάσαμε στην Λάρνακα, κατά μήκος της αποβάθρας λίγο μετά το εστιατόριο που είχε γαλλική σημαία και εκτείνεται μερικές εκατοντάδες μέτρα μέχρι την άκρη του τουρκικού φρουρίου, ανάμεσα στα σπίτια και στη θάλασσα. Κάποιες καλύβες έχουν στηθεί: είναι απλές με παλιές σκεπές, που πέφτουν πάνω από τις πλευρές ή πολύ απλές ξύλινες κατασκευές. Στο εσωτερικό τους βλέπουμε μερικά σκαμνιά ενώ στα καλύτερα υπάρχουν ψάθινες καρέκλες, λίγα αποξηραμένα χόρτα και χρωμολιθογραφίες που απεικονίζουν τους βασιλείς της Ελλάδας.
Ένα ή δύο παραπήγματα διαθέτουν ορχήστρα, που αποτελείται από βιολί, κλαρίνο και μαντολίνο, για αυτούς που θέλουν να χορέψουν, μιας και ο χορός είναι απαραίτητο στοιχείο κάθε γιορτής που γίνεται είτε στο σπίτι είτε σε δημόσιο χώρο. Τα καφενεία έχουν βγάλει έξω κατά εκατοντάδες τις καρέκλες και τα τραπέζια τους, γεγονός που εμποδίζει την κυκλοφορία.
Άρχισαν να καταφθάνουν ήδη από τις 28 του μήνα: το θέατρο είναι έτοιμο, για να υποδεχτεί το πλήθος. Η ζέστη έντονη και ένας καυτός ήλιος σαν αυτόν της Αιγύπτου πλημμυρίζει την ακτή. Ας μπούμε αμέσως στο χώρο που γίνεται το πανηγύρι. Θα δούμε που κατέληξαν οι γιορτές που τόσο πολύ η αρχαιότητα ύμνησε.

Μία Γιορτή - Πανηγύρι (στα χρόνια της παρακμής)

Βρισκόμαστε κοντά σε μια άδεια παράγκα με ορχήστρα.

Πάσχα στη Λάρνακα
και το κάψιμο του ομοιώματος του Ιούδα

«Το Πάσχα στην Κύπρο είναι κυρίως μια θορυβώδης γιορτή. Πραγματοποιείται στην Λάρνακα, μια παλιά ενδιαφέρουσα τελετή στην αυλή του ελληνικού μητροπολιτικού ναού: Η εκτέλεση και το κάψιμο του Ιούδα, την οποία και θα προσπαθήσω να περιγράψω.
Μέσα στην αυλή το πλήθος είναι πυκνό, όπως επίσης στα παράθυρα των σπιτιών, στα κεραμίδια τους, στον δρόμο. Παντού υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι με κόκκινα φέσια και χρωματιστά μαντήλια που καλύπτουν καστανά κεφάλια. Όλοι προσμένουν την άφιξη του Ιούδα που την αντιλαμβανόμαστε όταν ακούμε ένα μακρόσυρτο μουρμουρητό ικανοποίησης.

Επεξηγηματικό κείμενο Σταύρου Γ. Λαζαρίδη:
Οι Μαρωνίτες αποτελούν ιδιαίτερη εκκλησιαστική κοινότητα στην Κύπρο και είναι οπαδοί του μονοθελητισμού. Η χριστιανική αυτή αίρεση ιδρύθηκε από τον Άγιο Μάρωνα, που έζησε στα μέσα του 4ου με αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα. Ως αιρετικοί οι οπαδοί τηςυπέστησαν διωγμούς από τους θρησκευτικούς τους αντιπάλους. Όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν συγκεντρώθηκαν στις περιοχές της Συρίας και του Λιβάνου ενώ ένας μικρός αριθμός μετανάστευσε στην Κύπρο. Αργότερα, προς το τέλος του 7ου αιώνα, αναζήτησαν καταφύγιο στο νησί και άλλοι κυρίως για να αποφύγουν τους Σαρακηνούς που τους τρομοκρατούσαν. Στην προσπάθεια τους να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους από τους Βυζαντινούς και τους άπιστους Σαρακηνούς οι Μαρωνίτες αποδέχτηκαν την ένωση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το 12ο αιώνα, διατηρώντας όμως τα δικά τους έθιμα, λειτουργία, γλώσσα, το γάμο των κληρικών και άλλες τυπικές διαφορές με την Καθολική Εκκλησία.

Ο Μαρωνίτης Πατριάρχης το 1899

Το μεγάλο όμως μεταναστευτικό ρεύμα Μαρωνιτών έγινε προς το τέλος του δωδέκατου αιώνα με την ενθάρρυνση των Λουζινιανών, που ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσουν την παρουσία Καθολικών στο νησί. Τους παραχωρήθηκαν κτήματα, πολλά προνόμια και θρησκευτικές ελευθερίες και το 1316 ιδρύθηκε η πρώτη μαρωνίτικη αρχιεπισκοπή στην Λευκωσία. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Λούι ντε Μας-Λατρί κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας υπήρχαν εξήντα δύο μαρωνίτικα χωριά.
Η κατάσταση όμως ανατράπηκε όταν με την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους, το 1571, οι Μαρωνίτες αναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν ή να εγκαταλείψουν το νησί μαζί με τους Λατίνους και όσοι παρέμειναν αφομοιώθηκαν με τον καιρό με τους Ορθόδοξους και μόνο ελάχιστοι διατήρησαν τη θρησκεία τους. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για αυτούς, μετά την τουρκική εισβολή, γίνεται το 1596 από τον Ιερώνυμο Νταντίνι που διορίστηκε από τον Πάπα Κλήμη Η΄ νούντσιος στους Μαρωνίτες του Λιβάνου. Αναφέρει ότι υπήρχαν δεκαεννέα μαρωνίτικα χωριά στην Κύπρο, μερικά από τα οποία είχαν δύο ή και τρεις εκκλησίες.
Μέχρι το 1840, ακολουθούσαν το ορθόδοξο ημερολόγιο και υπάγονταν στη διοικητική δικαιοδοσία του ορθόδοξου μητροπολίτη της Κερύνειας. Μετά όμως από επίμονες παρεμβάσεις του Γάλλου προξένου, που κατάφερε να τους θέσει υπό την προστασία της χώρας του, αποκόπηκαν τελείως από την Ορθόδοξη Εκκλησία, αποδέχθηκαν το ημερολόγιο της Λατινικής Εκκλησίας και απέκτησαν το δικό τους βικάριο. Το καθεστώς αυτό οριστικοποιήθηκε το 1845, όταν η Γαλλία κατάφερε να αποσπάσει φιρμάνι από τον Σουλτάνο που αφαιρούσε τους Μαρωνίτες από τη δικαιοδοσία των Ορθοδόξων και τους επανέφερε κάτω από την εξουσία του Μαρωνίτη Πατριάρχη του Λιβάνου.
Οι ευνοϊκές κοινωνικές και θρησκευτικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν με την άφιξη των Άγγλων το 1878 βοήθησαν σημαντικά στην αύξηση της μαρωνίτικης κοινότητας τόσο που σύμφωνα με τις απογραφές του 1891 και του 1931 αριθμούσαν τους 1.131 και τους 1.704 αντίστοιχα, οι περισσότεροι από τους οποίους κατοικούσαν σε τέσσερα αμιγώς μαρωνίτικα χωριά, τον Κορμακίτη, την Καρπασία και τον Ασώματο στην επαρχία Κερύνειας και την Αγία Μαρίνα Σκιλλούρας στην επαρχία Λευκωσίας.

«Παρακάμπτοντας έναν αιχμηρό βράχο πάνω στον οποίο βρίσκεται μια εκκλησία, κτισμένη στη θέση πύργου αρχαίου φρουρίου, καταλήγουμε στο λιμάνι της Κερύνειας. Είναι περιτριγυρισμένο από αποβάθρες και μπορεί άνετα να χωρέσει σαράντα ιστιοφόρα. Στα δυτικά, προφυλάσσεται από μια αρκετά ψηλή προκυμαία με κυματοθραύστη ενώ στα ανατολικά από μια άλλη προκυμαία, διαγώνια προς την προηγούμενη κατασκευασμένη από φυσικούς ογκόλιθους, τοποθετημένους ο ένας πάνω στον άλλο. Στη μέση, υψώνεται ένα κυκλικό ερειπωμένο κτίσμα που φαίνεται να ήταν η βάση ενός φυλακίου και το οποίο έχει κατασκευαστεί πάνω σε φερτούς ογκόλιθους. Γύρω από την αποβάθρα βρίσκονται ωραία σπίτια, καφενεία και στο μέσο μερικών αρχαίων λίθων, ένας μικρός αποξηραμένος καρχαρίας που εγκαταλείφθηκε εδώ, μετά την αιχμαλωσία του. Στα δεξιά είναι τα ψηλά κίτρινα τείχη του φρουρίου.
Σαν μια μοντέρνα νότα, προσέχουμε έναν ψαρά που παρακολουθεί προσεκτικά τις κινήσεις της πετονιάς του» . . .
και πιό πίσω στο δρόμο,

Παλιός πύργος στην Κερύνεια και μία γενική

«Εντός της Κερυνείας σώζονται δύο στρογγύλοι Πύργοι, ών ο είς κείται προς δυσμάς της πόλεως και είνε τύπος της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής των Ροδίων Ιπποτών, ον ο σερ Χ. Μπούλβερ, πρώην Αρμοστής της νήσου, έσωσεν από καταστροφήν αγοράσας αυτόν διά την κυβέρνησιν της Κύπρου από πολίτην τινά Κερυνείας όστις κατείχε τίτλον ιδιοκτησίας επ’ ονόματί του ληφθέντα κατά την εποχήν της Τουρκοκρατίας. Ο Πύργος ούτος διατηρεί τας επί των επάλξεων αυτού ωραιοτάτης τέχνης πολεμίστρας (machicoulis), ο δε έτερος Πύργος κείται εις το Νοτιοδυτικόν άκρον της πόλεως, και καλείται κοινώς «Καμούζα», όπερ πιθανόν να ήνε παραφθορά της λέξεως ήτις απαντά εν τη παρά τω Florio Bustron φράσει «la volta de Canuso», «η αψίς του Κανούζο» ήτις κατά πάσαν πιθανότητα έκειτο μεταξύ του Πύργου τούτου και της Εκκλησίας Καθολικής.
Πλην των δύο ανωτέρω περιγραφέντων Πύργων λείψανα τρίτου τοιούτου παρατηρεί τις παρά την οικίαν της κ. Θεκλούς Χρήστου και του κ. Θ. Μιτζή, επί της παραλιακής προσόψεως, εν τω μυχώ του κόλπου του λιμένος. Τα λείψανα του Πύργου τούτου απεκαλύφθησαν περί το 1900 μετά την υπό του Δήμου κατεδάφισιν παλαιάς τινός οικίας, χάριν ρυμοτομίας της πόλεως.
Τέταρτος Πύργος υπήρχεν εν τη βορειοδυτική γωνία των τειχών της πόλεως, όπου νυν ίσταται η Ελληνική Εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Τούτο δε πιστούται εκ της σωζομένης προεξεχούσης τετραπλεύρου βάσεως του Πύργου. Μεταξύ του Πύργου τούτου και του εν τη τάφρω της δυτικής πλευράς του τείχους της πόλεως κειμένου υπήρχε, κατά πάσαν πιθανότητα, η Δυτική Πύλη της πόλεως ην υπερήσπιζον αμφότεροι οι παράλληλοι ούτοι Πύργοι.
Εκ των ανωτέρω εκτεθέντων αγόμεθα εις το ασφαλές συμπέρασμα, όπερ άλλως τε ποριζόμεθα και εκ της πολυετούς επιτοπίου ημών μελέτης, ότι την πόλιν Κερυνείας περιέκλειε γραμμή τείχους, όπερ επροστατεύετο υπό των άνω περιγραφομένων τεσσάρων Πύργων. Η γραμμή αυτή ήρχιζεν από της τάφρου του Φρουρίου, κάτωθεν του νυν Αστυνομικού Γραφείου, (λόδζας, ως τούτο κοινώς καλείται) διεζώννυεν τον λιμένα, εξετείνετο βορειοδυτικώς και νοτιοδυτικώς και από του στρογγύλου πύργου «Καμούζας» διήκει νοτιοανατολικώς εις την είσοδον του Φρουρίου. Φαίνεται ότι παρά τον εις το ανατολικόν άκρον της πόλεως ευρισκόμενον Λουτρώνα, ή περαιτέρω, υπήρχεν η κυρία Πύλη της πόλεως. Τεμάχια Ενετικού λέοντος ευρεθέντα πρό τινων ετών πέριξ της Κερυνείας ενδέχεται να εστόλιζον τας δύο Πύλας της πόλεως.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο Ενθύμιον Κερύνειας του Σταύρου Γ. Λαζαρίδη, σ. 239-241)

...και η περιήγηση του Émile Deschamps συνεχίζεται...

«Οι γυναίκες της Καρπασίας έχουν τη

Χωρικοί με τοπικές ενδυμασίες

Ωστόσο όλοι είναι καθαροί...
...ανάμεσα δέ στα πολλά φτωχικά κουστούμια ξεχωρίζουν κάποιες λαμπρές προσαρμογές.

Οι χωρικές φορούν την εθνική ενδυμασία: καλύπτουν το κεφάλι με ένα ή περισσότερα μαντήλια, μπλε ή λευκά με πράσινη τρέσα, επίχρυσα ή επάργυρα, δεμένα κάτω από το πηγούνι και καλύπτοντας από πίσω τα μαλλιά.
Το σακάκι από βελούδο ή από βαμβακερό είναι συχνά φορτωμένο με χρυσά στολίδια

Δυτικά στην Πάφο...

Ξαναρχίζοντας τους περιπάτους μου δύο μέρες μετά, στράφηκα προς την Πάφο, το λιμάνι του Κτήματος, την αρχαία ελληνορωμαϊκή Νέα Πάφο, εγκαταλειμμένη εδώ και καιρό εξαιτίας του ανθυγιεινού κλίματός της.

Είμαστε στη Λάρνακα, την Τούσλα, όπως αποκαλείται από τους Τούρκους, που στην αρχή του αιώνα ήταν πραγματικά πόλη, με την πλήρη σημασία της λέξης,

«Ας γυρίσουμε τώρα πίσω, κοντά στην κεντρική γειτονιά και ας πάρουμε μια μικρή ελικοειδή οδό για να φτάσουμε σε ένα άλλο μικρό τζαμί, κτισμένο στη γωνία δύο πλινθόκτιστων τοίχων,

Αυτή η μικρή εκκλησία, που οι Ελληνοκύπριοι αποκαλούν «Σταυρό του Μισσιρίκου», θεωρείται ένα εξαιρετικό δείγμα μικτού γοτθικού και βυζαντινού ρυθμού, που συνδυάζει όμως και αρχιτεκτονικά στοιχεία της Ανατολής και της ιταλικής αναγέννησης. Μετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους, το χαμηλό, τετράγωνο οικοδόμημα μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με την προσθήκη μικρού μιναρέ στο βόρειο άκρο της αψίδας. Όταν το επισκέφτηκε ο Deschamps, το κτήριο ήταν σχεδόν εγκαταλειμμένο και παρέμεινε σε άθλια κατάσταση μέχρι το 1910 περίπου που έγιναν επισκευές κυρίως στο εσωτερικό του.
Υπάρχουν διάφορες απόψεις ως προς την προέλευση του ονόματός «Σταυρός του Μισσιρίκου». Εκτός από αυτή που αναφέρει ο Deschamps, που όμως δεν φαίνεται να είναι πιθανή, υπάρχει και αυτή σύμφωνα με την οποία το όνομα είναι παραφθορά του «Croix de Missionnaires» (ο Σταυρός των Ιεραποστόλων). Στο βιβλίο του Les Description exacte des isles de l’ Archipel (1677), ο Ολιβιέ Ντάπερ γράφει ότι η συγκεκριμένη εκκλησία ανήκε τότε σε Ιταλούς ιεραποστόλους. Τέλος, η πιθανότερη εξήγηση φαίνεται να συνδέεται με το τουρκικό όνομα του τεμένους, που είναι «Τζαμί Αραπλάρ» δηλαδή «Τζαμί των Αράβων», όπου το «Μισσιρίκου» προέρχεται από το αραβικό «Misr» που σημαίνει Αίγυπτος, τη χώρα από όπου προέρχονταν οι περισσότεροι Άραβες σκλάβοι που βρίσκονταν στην Κύπρο. Ο Καμίλ Ανλάρ (L’art gothique et la Renaissance en Chypre, 1899, σ. 165) θεωρεί ότι πριν τη μετατροπή της σε τέμενος η εκκλησία αυτή ανήκε στους Αρμένιους και ήταν ο καθεδρικός ναός του Τιμίου Σταυρού. Φαίνεται ότι με τα χρόνια ο λαός διατήρησε το όνομα του χριστιανικού ναού «Σταυρός» προσθέτοντας όμως σε αυτό και το «Μισσιρίκου» για τους λόγους που αναφέρονται παραπάνω.
(Επεξηγηματικό κείμενο
Σταύρου Γ. Λαζαρίδη)

Η αγχόνη στην αυλή του Σαραγιού στη Λευκωσία

«Μήπως αυτό το Σεράι ήταν προηγουμένως η έδρα της φράγκικης κυβέρνησης; Δεν έγινε δυνατό να εξακριβωθεί με βεβαιότητα αλλά σύμφωνα με όλες τις πιθανότητες ένα μέρος τουλάχιστον των διοικητικών υπηρεσιών, ήταν εγκατεστημένες εδώ. Σήμερα είναι μια ξυλαποθήκη και στην αυλή τοποθέτησαν την αγχόνη. Το μνημείο καταστρέφεται σιγά-σιγά.
Άραγε στα κλαδιά αυτών των δέντρων κρεμάστηκε ο Έλληνας αρχιεπίσκοπος το 1821;

«Το κρασί τοποθετείται μέσα σε μεγάλα πισσωμένα πιθάρια,